Maak kennis met de twee hoofdrolspelers in de vrouwelijke cyclus: Oestrogeen en progesteron.
De menopauze is een periode van grote veranderingen, vaak gekenmerkt door een breed scala aan klachten die je dagelijks leven flink kunnen beïnvloeden. Achter de schermen zijn er twee hormonen die de absolute hoofdrol spelen in dit proces: oestrogeen en progesteron. Hun geleidelijke afname is de drijvende kracht achter veel van wat je ervaart. Door te begrijpen wat deze hormonen doen en hoe hun niveaus veranderen, kun je beter grip krijgen op je klachten en weloverwogen keuzes maken voor je welzijn.
Laten we kennismaken!
Oestrogeen: De Vrouwelijke Dirigent
Wat doet oestrogeen in je lichaam? Oestrogeen is veel meer dan alleen een ‘vrouwelijk’ hormoon. Het is op veel vlakken een soort dirigent van je lichaam en speelt een rol in bijna elk orgaan en systeem. Tot aan de menopauze wordt het voornamelijk geproduceerd door de eierstokken in de vorm van oestradiol, één van de 3 soorten oestrogeen. De belangrijkste functies zijn:
- Voortplantingssysteem: Reguleert de menstruatiecyclus, zorgt voor de ontwikkeling van vrouwelijke geslachtskenmerken, en bereidt de baarmoeder voor op een zwangerschap.
- Botgezondheid: Beschermt tegen botverlies door botopbouw te stimuleren en botafbraak te remmen.
- Hart en bloedvaten: Helpt bloedvaten soepel te houden, heeft een gunstig effect op het cholesterolprofiel en verlaagt de bloeddruk, wat allemaal samen het risico op hart- en vaatziekten verlaagt.
- Huid en haar: Draagt bij aan de elasticiteit en hydratatie van de huid (collageenproductie) en de gezondheid van het haar.
- Slijmvliezen: Onderhoudt de gezondheid van slijmvliezen, inclusief die van de vagina en urinewegen.
- Hersenen: Beïnvloedt stemming, geheugen, concentratie en slaapregulatie.
- Temperatuurregulatie: Speelt een rol bij de instelling van je interne thermostaat
- Gemoed: Heeft een positieve invloed op serotonine, de neurotransmitter die je goed laat voelen.
Oestrogeen is het belangrijkste hormoon in de eerste helft van je cyclus (van je menstruatie tot je eisprong, ongeveer 14 dagen later)
Oestrogeen maakt van een meisje een vrouw, het is het opbouwend hormoon
Progesteron: De Kalmerende Balansbewaker
Wat doet progesteron in je lichaam? Progesteron is de balansbewaker en het kalmerende hormoon. Het wordt na de eisprong geproduceerd door het gele omhulsel van de eicel na de eisprong, het zogenoemde ‘corpus luteum’. De belangrijkste functies zijn:
- Voortplantingssysteem: Bereidt het baarmoederslijmvlies voor op innesteling van een bevruchte eicel en onderhoudt een zwangerschap.
- Zenuwstelsel: Heeft een kalmerend en angstverminderend effect door in te werken op de GABA-receptoren in de hersenen.
- Spieren: Het werkt ontspannend op je spieren
- Slaap: Bevordert een diepere en meer herstellende slaap.
- Immuunsysteem: het reguleert het immuunsysteem
- Schildklier: het draagt bij aan een goede werking van de schildklier
- Temperatuur: het zorgt voor een lichte stijging van je ochtendtemperatuur
- Cellen: Zorgt elke maand voor het opruimen van cellen die niet langer nodig zijn
- Balans: Houdt oestrogeen in balans
Progesteron is het belangrijkste hormoon in de tweede helft van je cyclus. Als er geen eisprong is, wordt er ook geen progesteron aangemaakt.
Progesteron is het kalmerend en balancerend hormoon
Oestrogeen en progesteron werken tegengesteld – een goede balans is heel belangrijk!
wat oestrogeen opgebouwd heeft, wordt gebalanceerd door progesteron
In een normale cyclus pieken oestrogeen en progesteron afwisselend:
WAT GEBEURT ER MET JE HORMONEN VANAF JE 35e?
Vanaf je 35e levensjaar beginnen de subtiele hormonale veranderingen in je lichaam. Dit is het begin van een reis die uiteindelijk leidt tot de menopauze. Het is een natuurlijke overgang, maar de manier waarop je lichaam en geest erop reageren, kan enorm variëren. Je hormoonspiegels beginnen stilletjes te dalen en zal je geleidelijk overgaan van de vruchtbare naar de niet-vruchtbare levensfase:
Fase 1: premenopauze – het prille begin
Zolang je in de PREMENOPAUZE zit heb je nog elke maand een regelmatige cyclus. Toch kan je zo nu en dan een cyclus hebben zonder eisprong. Daar merk je vaak niets van, de menstruatie volgt, ook al is er geen eisprong geweest. Soms kan je menstruatie wel heftiger zijn dan normaal, omdat het balancerende effect van progesteron gemist wordt. De oestrogeenproductie is in deze periode meestal nog vrij stabiel, terwijl progesteron wel kan wijzigen van de ene maand tot de andere. In een maand zonder eisprong is er geen ‘geel jasje’ dat progesteron kan aanmaken. Je kan dus vaak té veel oestrogeen hebben in vergelijking met progesteron. Dit noemt men oestrogeendominantie.
Fase 2: perimenopauze – de hormonale rollercoaster
De perimenopauze begint zodra je menstruatie onregelmatiger wordt en je de eerste symptomen begint te ervaren, meestal ergens rond je 40e levensjaar. Veel vrouwen ervaren een grillig menstruatiepatroon: de menstruatie komt eerder of later dan verwacht, is korter of langer, lichter of heftiger, er lijkt geen touw aan vast te knopen!
In deze fase schiet de oestrogeenproductie alle kanten uit: het ene moment veel hoger dan normaal, om het volgende moment ineens een duik te nemen, net als in een achtbaan. Is dit een ultieme poging van je lichaam is om je toch nog zwanger te laten worden, nu het einde van je vruchtbare dagen in zicht komt?
Je hormoonspiegels laten testen is meestal niet erg zinvol, omdat ze heel erg kunnen schommelen, soms zelfs binnen één en dezelfde dag. Een perfect normale bloeduitslag kan het doen lijken alsof er nog niets aan te hand is, terwijl je toch geplaagd wordt door allerlei vervelende klachten. Het is vaak beter om af te gaan op de symptomen die ervaart om te bepalen of je in de perimenopauze aanbeland bent. De perimenopauze kan een uitdagende fase zijn vanwege de grillige hormoonschommelingen.
In de grafiek hieronder zie je dat progesteron eerst daalt (door af en toe een eisprong over te slaan), waarna ook oestrogeen aan een duikvlucht begint.
Fase 3: menopauze – de eerste verjaardag van je laatste menstruatie
Geleidelijk aan zal de tijd tussen twee menstruaties langer worden. Is je laatste menstruatie precies één jaar geleden? Proficiat, je bent nu officieel in de menopauze!
Fase 3 duurt precies één dag!
Fase 4: postmenopauze – voor de rest van je leven
Vanaf nu ben je in de postmenopauze, al wordt dit vaak ook gewoon ‘de menopauze’ genoemd.
Je hormoonspiegels (oestrogeen en progesteron) zijn nu op een constant laag niveau. Je eierstokken produceren vrijwel geen oestrogeen en progesteron meer. Een klein beetje oestrogeen (in de vorm van oestron) kan nog worden geproduceerd in de bijnieren en in vetweefsel, maar dit is minimaal vergeleken met je vruchtbare jaren.
Je oestrogeen en progesteronspiegels hebben een nieuw, lager niveau bereikt en zijn (meestal) terug in balans ten opzicht van elkaar. In de postmenopauze kunnen de acute klachten zoals opvliegers en nachtzweten geleidelijk afnemen of zelfs verdwijnen, hoewel sommige vrouwen ze jarenlang kunnen blijven ervaren. Je kunt je nu energieker en stabieler voelen dan in de turbulente perimenopauze, omdat de extreme hormoonschommelingen voorbij zijn.
De langetermijngevolgen van oestrogeentekort komen meer naar voren: aanhoudende vaginale droogheid, verhoogd risico op osteoporose (botontkalking), en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Je kan ervoor kiezen om via hormoonsubstitutie het niveau van progesteron en oestrogeen terug wat op te krikken door het gebruik van (bio-identieke) hormonen.
Veelgestelde vragen:
Kan je aan de hand van je leeftijd weten in welke fase je zit?
Wanneer ze starten, hoe deze vier fases verlopen en hoe lang ze duren is voor elke vrouw anders. De eerste veranderingen kunnen optreden vanaf ongeveer 35 jaar. Gemiddeld begint de perimenopauze rond de leeftijd van 47 jaar, maar het kan ook veel vroeger of veel later zijn. Deze fase duurt gewoonlijk tussen de vier en de acht jaar, maar er zijn ook vrouwen die tot veertien jaar in deze fase blijven hangen. Het op- en neergaan van de hormonale spiegels zorgt vaak voor heel wat klachten. De gemiddelde leeftijd waarop vrouwen officieel in de menopauze komen is 51 jaar. Gewoonlijk milderen de typische ‘overgangsklachten’ een paar jaar na de menopauze, al is dat helaas niet bij iedereen het geval.
Kan je voorspellen wanneer je in de menopauze komt? Of welke klachten je kan verwachten?
De beste manier om dit te voorspellen, is te kijken naar wanneer je moeder in de menopauze kwam. Moeders en dochters blijken immers vaak op ongeveer dezelfde leeftijd in de menopauze te komen én ervaren bovendien vaak vergelijkbare symptomen.
Een andere indicator van welke symptomen je kan verwachten is hoe je je voelde tijdens je puberteit en tijdens of na een zwangerschap. Als je toen erg veel last had van hormoonschommelingen en prikkelbaar en erg emotioneel was, blijkt de kans groter te zijn dat je ook tijdens de overgang dezelfde symptomen zal ervaren.
Laat je hierdoor echter niet uit het lood slaan, zoals we verder zullen zien, kan je met leefstijl en de juiste mindset héél veel verschil maken!
